Eğitim sabahları mutsuz katılımcılarla karşılaşıyorum bazen. Mutsuzlukları eğitime gelmekten kaynaklı oluyor maalesef. Çünkü bir eğitimde daha kendilerine ‘ders verileceğini’, önceden duydukları şeylere benzer şeyler duyacaklarını, saatlerce oturacaklarını, sıkılacaklarını ve günü kaybedeceklerini düşünüyorlar. Üzülüyorum… Hem onların hem eğitmenlerinin ziyan olan emeklerine ve zamanlarına.
Yetişkin eğitimi yapanlar olarak okul öğretmenleri olmadığımızı, tahtada ders anlatmadığımızı hatırlamamız gerekiyor. Karşımızdaki bir yetişkin. Belli bir birikimi, deneyimi var. Ve okul sıralarından kalkalı çok oldu. Pedagojik temelli yöntemlerle ve öğreten-öğrenen ilişkisi kurarak eğitimden verim almasını, öğrenmesini ve gelişmesini hedeflemek gerçekdışı bir beklenti. İhtiyacımız olan başka bir şey: Andragoji.
Andragoji ‘öğrenene odaklanmaya yönelik içten bir çaba’ olarak tanımlanıyor1. Yunanca andr (yetişkin) ve agosos (rehberlik) sözcüklerinden oluşuyor ve yetişkinlere rehberlik etmek, öğrenmelerine yol göstermek anlamında kullanılıyor. Yetişkinlerde öğrenmeyi ders anlatarak sağlayamıyoruz. Didaktik yöntemlerle verdiğimiz bilgi o sırada etkileyici gelse ve bir süre (ve ne yazık ki çok kısa bir süre) akılda kalsa dahi öğrenme gerçekleşmiş olmuyor. Çünkü öğrenme, deneyimden bağımsız düşünülemez. Deneyimleme yoluyla algı, tutum ve davranışta değişim yaratmak gerçek öğrenmedir. Andragoji, bunu yapabilmek için öğrenene (katılımcılarımıza) dair 6 ilkeyi göz önünde bulundurmamızı söylüyor: 1) Bilme gereksinimi 2) Benlik kavramı 3) Önceki deneyimleri 4) Öğrenmeye hazır olma hali 5) Öğrenme yönelimi 6) Öğrenme motivasyonu. Gelin, yetişkin eğitiminde bu ilkeleri gözetmek için neler yapabileceğimize bakalım. Yetişkin;
Mevcut deneyimleri üstünden öğrenir.
Nasıl sağlanır?: Eğitim öncesi katılımcı profilini, kaynak ve ihtiyaçlarını tanımaya zaman ayırarak; eğitim içeriği, yöntemi ve araçlarını katılımcının özelliklerini merkeze alarak belirleyerek ve eğitim boyunca katılımcının deneyimini kullanmasına fırsat vererek.
Sadece eğitmenden değil; diğer katılımcılardan ve en çok kendi deneyiminden öğrenir.
Nasıl sağlanır?: Katılımcıya alabildiğine alan açarak kendi bilgi, beceri ve birikimini açığa çıkarabileceği, grup üyeleriyle paylaşımda bulunabileceği yöntemler kullanarak.
Öğrenmeye hazır olduğunda öğrenir.
Nasıl?: Tanışma, grup oluşturma, eğitime ısınma, eğitim hedefleriyle ilişkilenme süreçlerine önem vererek.
Kendi yaptığı zaman öğrenir.
Nasıl?: Uygulamalı ve yaşantısal yöntem ve oyunlarla katılımcının bilgiyi/beceriyi deneyimlemesine ve içselleştirmesine destek olarak.
Öğrenmek için farklı duyularını kullanır.
Nasıl?: Eğitim tasarımlarında farklı duyulara hitap eden yöntem ve materyalleri (sunum, tartışma, grup çalışması, uygulama, oyun gibi) bir arada kullanarak.
Anlamadığını öğrenmez.
Nasıl?: İçeriği anlaşılır kılarak, katılımcının anlayacağı dil ve tarz kullanarak, eğitmen olarak katılımcıyla eşit seviyede durarak, gerçek yaşam örneklerinden faydalanarak ve tabi ki katılımcının yaşayarak anlamasını kolaylaştırarak.
En çok kişisel ya da iş yaşamına etkisi olan konulara ilgi duyar.
Nasıl?: İçeriği katılımcının ihtiyacına göre hazırlamanın yanısıra eğitim konusuyla kişisel ilişkisini, eğitimin ona sağlayabileceklerini fark etmesini sağlayarak ve unutacağı teorik bilgiler ve kavramlar yerine doğrudan gündelik yaşamına yansıtabileceği bilgi ve becerilere odaklanmak.
Desteklendiğinde öğrenir.
Nasıl?: Katılımcıyla eşit ilişki kurarak, ona saygı duyarak, ismiyle hitap ederek, eğitimdeki değerini vurgulayarak ve takdir ederek.
Eğitimin her aşamasına dahil olmak ister.
Nasıl?: Eğitimin başında beklenti alınmasından sonundaki değerlendirmeye kadar tüm süreçlerde katılımcıyı merkezde tutarak.
Son madde yetişkin eğitiminin en temel maddesi aslında: Katılımcıyı merkezde tutmak; onu edilgen, pasif bir ‘öğrenci’ yerine etkin, meraklı, yaratıcı ve aktif bir yetişkin olarak görmek. Tabi eğitimde hedefimiz ne kadar çok bildiğimizi göstermek değil de katılımcıların ihtiyacı olanı sunmaksa… Sahi, biz eğitimi kimin için yapıyorduk?
Betül Bozkurt
- Knowles, M.C., Holton, E.F., Swanson, R.A. (2015). Yetişkin Eğitimi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.